🔥از انفجار تا راندمان: نقش اکتان در مهندسی سوخت

⛽تفاوت بنزین سوپر و بنزین معمولی چیست؟

اصلی‌ترین تفاوت بنزین سوپر و معمولی در عدد اکتان می باشد. عدد اکتان نشان می‌دهد که سوخت تا چه اندازه در برابر خودسوزی مقاومت دارد. هرچه اندازه عدد اکتان بالاتر باشد، احتمال ناک زدن (Knock) موتور کمتر می‌شود.
در ایران، بنزین معمولی حدود ۸۷ RON و بنزین سوپر حدود ۹۵ RON دارد که با هر بار باید بررسی شود.

✅چه خودروهایی به بنزین سوپر نیاز دارند؟

• خودروهای مجهز به توربوشارژ یا سوپرشارژ
• خودروهای با نسبت تراکم بالا
• موتورهای جدید با سیستم پاشش مستقیم سوخت (GDI)

در این خودروها استفاده از بنزین معمولی می‌تواند به شکستن پیستون، داغ شدن سوپاپ‌ها و افزایش استهلاک منجر می شود.

🚗 خودروهای ایرانی نیازمند بنزین سوپر

این خودروها به دلیل توربو بودن یا استاندارد یورو ۵، به بنزین با اکتان بالا حساس هستند:

برند	مدل‌های حساس به بنزین سوپر
ایران‌خودرو	دنا پلاس توربو، سمند سورن توربو، پژو ۲۰۷ توربو، تارا توربو
سایپا	شاهین توربو، کوییک، ساینا، سهند، اطلس
مدیران‌خودرو	آریزو ۵، تیگو ۷
کرمان‌موتور	جک S5
گروه بهمن	فیدیلیتی، دیگنیتی
آرین‌موتور	لاماری ایما

🌍 خودروهای خارجی نیازمند بنزین سوپر

تقریباً تمام خودروهای وارداتی جدید، به‌ویژه مدل‌های لوکس و اسپرت، به بنزین سوپر نیاز دارند:

برند	مدل‌های رایج در ایران
BMW	سری 3، سری 5، X3، X5
Mercedes-Benz	C-Class، E-Class، GLC، GLE
Audi	A4، A6، Q5، Q7
Lexus	IS، ES، RX
Porsche	Macan، Cayenne
Volkswagen	Passat، Tiguan
Kia/Hyundai	مدل‌های توربو مانند Stinger، Sonata Turbo
MG	مدل‌های توربو مانند MG6، MG RX5

⚠️ چرا بنزین سوپر مهم است؟

• جلوگیری از ناک موتور (احتراق زودهنگام)
• حفظ عمر توربوشارژر و انژکتورها
• کاهش آلایندگی و مصرف سوخت
• حفظ گارانتی خودروهای وارداتی

🔧ناک زدن چیست؟

ناک یا کوبش زمانی رخ می‌دهد که سوخت زودتر از زمان جرقه شمع منفجر شود. این پدیده به صورت صدای “چرق‌چرق” یا “تقه زدن” شنیده می‌شود و در شرایط زیر بیشتر رخ می‌دهد:

• حرکت در سربالایی
• رانندگی با دنده مرده
• تخته‌گاز رفتن در خودروهای توربو

ناک زدن باعث داغ شدن محفظه احتراق و آسیب‌های جدی به موتور می‌شود.

🚨 دلایل رایج ناک زدن:

علت	توضیح
⛽ بنزین با اکتان پایین	باعث احتراق زودرس و ضربه به پیستون می‌شه
🔥 دمای بالای موتور	سوخت قبل از جرقه منفجر می‌شه
⚡ زمان‌بندی اشتباه جرقه	شمع‌ها زود یا دیر جرقه می‌زنن
🧪 ترکیب نادرست هوا و سوخت	مخلوط خیلی رقیق یا غلیظ باعث احتراق ناقص می‌شه
🧱 رسوبات کربنی	مثل جرقه‌زن عمل می‌کنن و احتراق نابجا ایجاد می‌کنن
🧠 خرابی سنسور ناک یا ECU	در خودروهای انژکتوری باعث اختلال در زمان‌بندی احتراق می‌شه
🔩 شمع‌های معیوب	جرقه ضعیف یا بیش از حد داغ باعث احتراق نابجا می‌شه
💧 سیستم خنک‌کاری ضعیف	دمای بالا باعث خودسوزی سوخت می‌شه

🌡️نسبت تراکم موتور و ارتباط آن با عدد اکتان

نسبت تراکم به حجم مخلوط هوا و سوخت در پایین‌ترین نقطه حرکت پیستون نسبت به بالاترین نقطه گفته می‌شود.

• موتورهای قدیمی: ۵ به ۱
• موتورهای مدرن: تا ۱۲.۵ به ۱

هرچه نسبت تراکم بیشتر باشد، نیاز موتور به سوخت با اکتان بالاتر افزایش می‌یابد.

📊عدد اکتان چگونه اندازه‌گیری می‌شود؟

دو روش اصلی برای اندازه‌گیری عدد اکتان وجود دارد عبارت اند از :

• RON (Research Octane Number) – روش رایج در اروپا و ایران
• MON (Motor Octane Number) – شرایط سخت‌تر آزمایش

در آمریکا عددی به نام PON یا (RON+MON)/2 در مبنا قرار می‌گیرد.

🔬 روش‌های اندازه‌گیری عدد اکتان

روش	نام کامل	شرایط آزمایش	کاربرد
RON	Research Octane Number	دور موتور 600 rpm، بار سبک	عدد اکتان تحقیقاتی، برای شرایط رانندگی شهری و سبک
MON	Motor Octane Number	دور موتور 900 rpm، بار سنگین، دمای بالا	عدد اکتان موتوری، برای شرایط رانندگی سنگین و سرعت بالا
AKI	Anti-Knock Index	میانگین RON و MON	عدد نمایش داده‌شده در پمپ بنزین‌ها (در آمریکا و کانادا)

🧪 فرآیند آزمایش عدد اکتان

1. موتور CFR استاندارد: سوخت در موتور آزمایشگاهی CFR (Cooperative Fuel Research) تست می‌شود.
2. تنظیم نسبت تراکم: نسبت تراکم موتور به‌صورت متغیر تنظیم می‌شود تا نقطه شروع کوبش مشخص شود.
3. مقایسه با ایزو-اکتان و نرمال هپتان:
   • ایزو-اکتان (C₈H₁₈): عدد اکتان 100
   • نرمال هپتان (C₇H₁₆): عدد اکتان 0
   • عدد اکتان سوخت برابر است با درصد ایزو-اکتان در مخلوطی که رفتار ضدکوبشی مشابه با سوخت آزمایشی دارد2.

📈 مثال عددی:

اگر سوختی رفتار ضدکوبشی مشابه مخلوطی از ۹۰٪ ایزو-اکتان و ۱۰٪ نرمال‌هپتان داشته باشد که عدد اکتان آن ۹۰ خواهد بود.

🛣️تاثیر شرایط محیطی بر عدد اکتان

• ارتفاع: هر ۳۰۰ متر افزایش ارتفاع، حدود ۱.۴ واحد به اکتان موثر اضافه میشود.
• دما: کاهش هر ۵.۶ درجه سانتیگراد، ۰.۴۴ تا ۰.۵۵ واحد به اکتان می‌افزاید.
• رطوبت: افزایش رطوبت باعث بهبود مقاومت سوخت در برابر خودسوزی می‌شود.

به همین دلیل خودروها در زمستان و مناطق مرتفع کمتر دچار ناک می‌شوند.

🚗نقش سنسور ناک در خودروهای جدید

در خودروهای مدرن، سنسور ناک (Knock Sensor) وظیفه شناسایی کوبش را دارد و ECU با عقب انداختن زمان جرقه‌زنی، از آسیب جلوگیری می‌کند. با این حال این کار باعث:

• کاهش شتاب
• افزایش آلایندگی
• استهلاک سریع‌تر قطعات می‌شود

📍 محل نصب:

معمولاً روی بلوک سیلندر یا بین سیلندرهای ۲ و ۳ نصب می‌شود تا ارتعاشات کل موتور را پوشش دهد.

در ادامه، تصویر واقعی سنسور ناک را ببین:

🚀ترکیب بنزین معمولی و سوپر

برخلاف تصور رایج، ترکیب این دو نوع بنزین نه‌تنها مشکلی ندارد، بلکه می‌تواند عدد اکتان موردنیاز موتور را تامین کند.
مثال: اگر موتور شما به اکتان ۹۱ نیاز دارد، ترکیب بنزین ۸۷ و ۹۵ می‌تواند نتیجه مطلوب بدهد.

مکمل‌های سوخت و اکتان بوسترها

• برای اکثر خودروهای داخلی، استفاده از مکمل‌ها بی‌فایده و پرهزینه است.
• برای خودروهای توربو یا GDI، در نبود بنزین سوپر استفاده از مکمل‌ها می‌تواند حیاتی باشد.
• همیشه از فروشگاه‌های معتبر خرید کنید، چون محصولات تقلبی فراوانی در بازار وجود دارد.
• از مکمل‌های حاوی سرب استفاده نکنید، چون به سرعت کاتالیست اگزوز را از بین می‌برند.

⛽‌توصیه‌های مهم در نبود بنزین سوپر

• از تخته‌گاز رفتن پرهیز کنید.
• شتاب‌گیری را با دنده سنگین‌تر انجام دهید.
• دور موتور را در محدوده میانی نگه دارید.
• در صورت اجبار به استفاده از بنزین معمولی، بهتر است از مکمل معتبر استفاده کنید.

💡جمع‌بندی

• بنزین سوپر به دلیل عدد اکتان بالاتر، برای خودروهای مدرن و توربو ضروری می یاشد.
• استفاده از بنزین با اکتان پایین‌تر از نیاز موتور، خطرناک است.
• ترکیب بنزین معمولی و سوپر یک راهکار علمی است.
• مکمل‌ها تنها در شرایط خاص و با خرید از مراکز معتبر توصیه می‌شوند.

با شناخت صحیح از عدد اکتان، ناک، و نقش مکمل‌ها می‌توانید از هزینه‌های سنگین تعمیر موتور جلوگیری کنید.